Czym są cyfry rzymskie?
Liczby rzymskie to powstałe w starożytnym Rzymie symbole oznaczające konkretne liczby. By wyrazić konkretne liczby, system rzymski zaanektował kilka liter z alfabetu łacińskiego i nadał im znaczenie liczbowe. Zapisywanie liczb w ten sposób było popularne w Europie aż do późnych lat średniowiecza i głównie takie symbole znajdziemy w zapisach z tych kilku tysięcy lat, pochodzących z Europy.
Tak jak w przypadku liczb arabskich, wyróżniamy kilka podstawowych symboli, które oznaczają konkretne liczby, a resztę cyfr i liczba zapisać można przez połączenie tych konkretnych symboli. W systemie rzymskich najważniejszych jest nie 10 podstawowych cyfr od 1 do 10, ale 7 symboli, które są łączone już w pierwszej dziesiątce liczb. Wszystkie z nich opisujemy szczegółowo w rozdziałach poniżej.
7 najważniejszych liter systemu rzymskiego
Zdecydowanie najważniejszymi symbolami są tutaj takie litery alfabetu łacińskiego jak:
I – oznacza 1; stojące obok siebie „I” dodaje się odpowiednio, stąd II będzie oznaczało 2, a III – 3;
V – oznacza 5; tej litery nie można jednak powtarzać, nie istnieje zapis „VV”, by zatem napisać 10, używamy kolejnej litery, czyli:
X – oznacza 10; stojące obok siebie „X” dodaje się odpowiednio, stąd XX będzie oznaczało 20, a XXX – 30;
L – oznacza 50; tej litery nie można podwajać ani potrajać – nie istnieje zapis „LL”, by zatem napisać 100, używamy kolejnej litery, czyli:
C – oznacza 100
D – oznacza 500; tej litery również nie można multiplikować– nie istnieje zapis „DD”, 1000 będzie zapisany zatem jako:
M – oznacza 1000
Jednak te liczby to tylko niektóre liczby z podstawowej numeracji. Jak więc starożytni Rzymianie zapisywali pozostałe cyfry od 1 do 9, by możliwe było napisanie dowolnej liczby? Jak wspomnieliśmy, niektóre litery można zapisywać razem i wtedy w połączeniu dają one daną cyfrę. Można też łączyć różne litery ze sobą, stąd VI będzie oznaczać „5 i 1”, czyli 6, a XIII – „10 i 3”, czyli 13.
Rzymskie liczby – sposób zapisu
Jak wspomniano, litery I, X, C oraz M można multiplikować, by wyrazić ich przemożenie (CC oznacza 200, a MM dwa tysiące). Nie można zapisać jednak większej liczby liter niż trzy, dlatego cyfry 4 nie zapisujemy jako „IIII”.
Jak więc zapisać 4, 9 i 14? Przed „V” lub „X” może być postawiona „I” i dzięki temu z „IV” otrzymujemy 4, z „IX” otrzymujemy 9, a z XIV – 14.
Podsumowując, cyfry od 1 do 9 w systemie rzymskim wyglądały tak:
I – 1
II – 2
III – 3
IV – 4
V – 5
VI – 6
VII – 7
VIII – 8
IX – 9
Pamiętajmy, że rzymskie liczby zapisuje się z reguły wielkimi literami (tak zwanymi drukowanymi), choć zezwala się na zapis z małych liter łacińskich na przykład w numeracji stron lub w punktacji. W części oficjalnych dokumentów, na przykład regulaminów lub aktów prawnych, znajdziemy zatem przypadki rzymskich liczb zapisanych w ten sposób: xi, iii lub xix.
Jakie jeszcze znaki rzymskie powinno się znać?
Jak mogłeś zauważyć, liczby rzymskie nie posiadają 0. By dodać kolejne 0 do liczby, rzymianie używali następnej litery. I dlatego przykłady wyglądają następująco:
X – 10
XX – 20
XXX – 30
XL – 40
L – 50
LX – 60
LXX – 70
LXXX – 80
XC – 90
C- 100
CC -200
MCDXCII – 1492
MCMLX – 1960
MMXIX – 2019
1 comment so far